Deri yolma bozukluğu, tıbbi adıyla dermatillomani, kişinin kendi derisini sürekli ve kompulsif bir şekilde yolma davranışı ile karakterize edilen bir durumdur. Bu bozukluk, genellikle kaygı ve stres gibi duygusal durumlarla başa çıkmak amacıyla ortaya çıkar ve kişinin cildinde yaralanmalara, enfeksiyonlara ve izlere yol açabilir. Dermatillomani, Obsesif-Kompulsif ve İlişkili Bozukluklar sınıfına girer ve diğer kompulsif bozukluklarla benzer özellikler taşır. Bu makalede, dermatillomani’nin tanı kriterleri, belirtileri, nedenleri ve tedavi yöntemleri detaylı bir şekilde ele alınacaktır.

Tanı Kriterleri

Dermatillomani’nin tanısı, Amerikan Psikiyatri Birliği’nin DSM-5 (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, Fifth Edition) kriterlerine dayanır. Dermatillomani tanısı koyulabilmesi için aşağıdaki kriterlerin karşılanması gerekmektedir:

• Tekrarlayan deri yolma davranışı, ciltte belirgin hasara neden olur.
• Deri yolma davranışını durdurmak ya da azaltmak için yapılan tekrar eden, ancak başarısız girişimler.
• Deri yolma davranışı, belirgin bir sıkıntıya veya günlük işlevlerde bozulmaya yol açar.
• Bu davranış başka bir tıbbi duruma veya madde kullanımına bağlanamaz (örneğin, uyuşturucu kullanımı veya dermatolojik bir rahatsızlık).
• Bu davranış, başka bir psikiyatrik bozukluk tarafından daha iyi açıklanamaz (örneğin, vücut dismorfik bozukluğu).

Dermatillomani, genellikle bilinçli olarak yapılan bir davranış olmakla birlikte, bu davranışın tekrarlanması bireyin kontrolü dışında gerçekleşir ve genellikle rahatlama veya haz duygusuyla ilişkilidir.

Epidemiyoloji ve Risk Faktörleri

Dermatillomani, toplumda nispeten yaygın bir bozukluktur. Araştırmalar, genel nüfusun yaklaşık %1-5’inin bu bozukluktan etkilendiğini öne sürmektedir. Kadınlarda erkeklere oranla daha sık görüldüğü bilinmektedir ve genellikle ergenlik veya genç yetişkinlik döneminde ortaya çıkar.

Risk Faktörleri

• Genetik Yatkınlık: Ailede Obsesif-Kompulsif Bozukluk (OKB) veya benzer kompulsif davranış öyküsü olan bireylerde dermatillomani geliştirme riski daha yüksektir.
• Kaygı ve Stres: Yüksek düzeyde kaygı ve stres, dermatillomani geliştirme riskini artırabilir. Bu bireyler genellikle duygusal rahatlama sağlamak için deri yolma davranışına başvururlar.
• Travma ve Geçmiş Deneyimler: Çocukluk döneminde yaşanan duygusal veya fiziksel travmalar, bu bozukluğun gelişiminde önemli bir rol oynayabilir.
• Duygusal Düzenleme Sorunları: Öfke, hayal kırıklığı veya anksiyete gibi olumsuz duygularla başa çıkma yeteneğinde yetersizlik, dermatillomani geliştiren bireylerde yaygındır.

Belirtiler ve Klinik Görünüm

Dermatillomani belirtileri geniş bir yelpazede olabilir ve bireylerin hem fiziksel hem de duygusal sağlığını olumsuz etkileyebilir. Bu belirtiler şunları içerebilir:

• Cilt Hasarı: Deri yolma davranışı nedeniyle ciltte açık yaralar, kabuklanma, kanama ve yara izleri oluşur. Bu yaralar genellikle yüz, kol, bacak ve tırnak çevresinde yoğunlaşır.
• Ritüelistik Davranışlar: Bireyler, deri yolma davranışını belirli bir ritüel ya da düzene göre gerçekleştirebilir. Örneğin, bir aynanın önünde uzun süre vakit geçirmek veya belirli bir bölgede sürekli yolma davranışı sergilemek.
• Kaygı ve Utanç Duyguları: Deri yolma sonrasında pişmanlık, utanç ve suçluluk duyguları sıkça yaşanır. Bireyler bu davranışı gizleme eğiliminde olabilir ve sosyal durumlardan kaçınabilir.
• Günlük İşlevsellikte Bozulma: Dermatillomani, bireylerin sosyal ve mesleki işlevselliğinde belirgin bir bozulmaya neden olabilir. Örneğin, işte konsantrasyon sorunları yaşama veya sosyal etkinliklere katılmama gibi.

Nedenler ve Etiyoloji

Dermatillomani’nin nedenleri karmaşık ve çok yönlüdür. Bozukluğun ortaya çıkışında biyolojik, psikolojik ve çevresel faktörlerin etkileşimi olduğu düşünülmektedir.

Biyolojik Faktörler: Beyindeki kimyasal dengesizlikler, özellikle serotonin ve dopamin gibi nörotransmitterlerin düzeylerindeki anormallikler, dermatillomani gelişiminde rol oynayabilir. Ayrıca, genetik yatkınlık, bu bozukluğun aile üyeleri arasında daha yaygın olmasına yol açabilir.

Psikolojik Faktörler: Dermatillomani, genellikle anksiyete, depresyon veya stres gibi duygusal durumlarla ilişkilidir. Kişi, olumsuz duygusal durumlarla başa çıkmak için bu davranışa başvurabilir. Bu nedenle, dermatillomani sıkça bir baş etme mekanizması olarak görülür.

Çevresel Faktörler: Çevresel faktörler, dermatillomani’nin gelişiminde önemli bir rol oynayabilir. Aile içi dinamikler, bireyin çocukluk döneminde yaşadığı travmalar veya stresli yaşam olayları, bu bozukluğun ortaya çıkmasını tetikleyebilir.

Tedavi Yöntemleri

Dermatillomani tedavisinde kullanılan yöntemler, bireyin yaşına, belirtilerinin şiddetine ve bozukluğun altında yatan nedenlere bağlı olarak değişebilir. Tedavi genellikle psikoterapi, ilaç tedavisi ve destek gruplarını içeren çok yönlü bir yaklaşımı gerektirir.

Psikoterapi:

• Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT): BDT, dermatillomani tedavisinde en etkili terapilerden biridir. Bu terapi yöntemi, bireylerin düşünce kalıplarını ve davranışlarını değiştirmeye odaklanır. Özellikle “alıştırma ve yanıt önleme” teknikleri, deri yolma davranışını azaltmada oldukça etkilidir.
• Diyalektik Davranış Terapisi (DDT): Duygusal düzenleme ve baş etme becerilerini geliştirmek için kullanılan DBT, dermatillomani tedavisinde de faydalı olabilir. Bu terapi yöntemi, bireylerin stres ve anksiyeteyle daha sağlıklı yollarla başa çıkmalarını sağlar.
• Alışkanlık Tersine Çevirme Eğitimi: Deri yolma gibi kompulsif davranışları azaltmayı amaçlayan bir davranış terapisidir. Bu yöntem, bireylerin otomatikleşmiş davranışlarını tanımalarını ve alternatif baş etme stratejileri geliştirmelerini sağlar.

İlaç Tedavisi:

Dermatillomani tedavisinde kullanılan ilaçlar genellikle antidepresanlar ve anksiyolitikler gibi psikiyatrik ilaçları içerir. Serotonin geri alım inhibitörleri (SSRI’lar) gibi antidepresanlar, bu bozukluğun tedavisinde yaygın olarak kullanılmaktadır. İlaç tedavisi genellikle psikoterapi ile birlikte kullanıldığında daha etkili olur.

Destek Grupları ve Aile Terapisi:

Dermatillomani tedavisinde destek grupları ve aile terapisi de önemli bir rol oynar. Destek grupları, bireylerin benzer deneyimler yaşayan diğer insanlarla bağlantı kurmalarını ve birbirlerinden destek almalarını sağlar. Aile terapisi ise, aile üyelerinin bozukluğu anlamalarına ve bireyin iyileşme sürecine katkıda bulunmalarına yardımcı olabilir.

Sonuç:

Deri yolma bozukluğu (dermatillomani), kişinin derisini kompulsif bir şekilde yolma davranışı ile karakterize edilen karmaşık bir bozukluktur. Hem fiziksel hem de duygusal sağlık üzerinde ciddi etkileri olabilen bu bozukluk, tedavi edilmediğinde yaşam kalitesini önemli ölçüde düşürebilir. Tedavi süreci genellikle psikoterapi, ilaç tedavisi ve destek gruplarını içeren yaklaşımı içerir.